Vraag een Nederlander iets over poëzie en in 99% van de gevallen krijg je te horen, ‘daar heb ik niks mee, poëzie!’. Een uiterst merkwaardig antwoord, want je hoort nooit hetzelfde over bijvoorbeeld schilderkunst of film. Het lijkt verdacht veel op een soort kortsluiting die de hersenen wegens een opgelopen trauma hebben aangelegd. De Nederlander associeert poëzie met een traumatische ervaring opgedaan in het verleden, maar welke ervaring zou dat zijn? Je zou natuurlijk kunnen stellen dat Nederlanders an sich een ondichterlijk volkje zijn, met zijn wortels in de zeevaart en koopmanscultuur – dat de dichtkunst de (soms terechte) reputatie heeft aanstellerig te zijn, dat schilderijen geld waard zijn en gedichten niet (en dus niet interessant) – er valt van alles te verzinnen, maar het is de vanzelfsprekendheid van de reflex die doet vermoeden dat er wel degelijk een traumatische ervaring achter schuilt.

Maar welke dan? Het onderwijs is een mogelijkheid. Om een of andere onzalige reden draait alle literatuuronderwijs om promotie van Nederlandse dichters, alsof de rest van de wereld gewoon niet bestaat. Dat heeft iets engs en nationalistisch. Het is alsof je tijdens de muziekles alleen maar Nederlandstalige hitjes te horen krijgt, en als men doet alsof dat volkomen vanzelfsprekend is is het niet zo vreemd dat een gevoelige ziel daar een reflex bij ontwikkelt.

Of zou het de Sinterklaastraditie zijn? Nederland is immers het enige land ter wereld waar men elk jaar gedwongen wordt gedichtjes te schrijven voor de kleintribale, oedipedische structuur die bekend staat als ‘de familie’. Gedwongen gezelligheid, kneuterig amateurisme, onderbroekenlol. Ook hier weer zou een gevoelige ziel makkelijk een reflex ontwikkelen. Daar heb ik niks mee.

Een derde mogelijkheid is dat het het algehele niveau van onze dichtkunst is die traumatisch werkt. Een mogelijkheid die zeker niet moet worden uitgesloten. Waren er vroeger tien dichters, nu moeten het er duizend zijn, en ze schrijven bijna allemaal hetzelfde soort werkjes, alsof ook zij getraumatiseerde automaatjes zijn die alleen als een soort op hol geslagen therapeutisch kopieerapparaat tekeer kunnen gaan. In dat licht bezien is de reflex ‘daar heb ik niks mee’ wellicht bescherming tegen een ander trauma.

Wat ook de waarheid is, we kunnen in elk geval concluderen dat mensen die zo reageren niet per se ongevoelig zijn maar eerder misschien wel het tegendeel. Het is aannemelijker dat juist een ongevoelig mens zich kritiekloos bovenstaande trauma’s zou laten welgevallen. Stel je toch eens voor dat elke Nederlander werd gedwongen elk jaar schilderijtjes te schilderen voor zijn familie, vervolgens op school een soort eng-nationalistische schilderijtjesparade moet duiden en als klap op de vuurpijl als volwassene wordt getorpedeerd met buurthuis geknutsel welke voor hoge kunst door zou moeten gaan. Mijn hemel, ik zou het uitschreeuwen: Schilderijen? Daar heb ik niks mee!

Maar mijn antwoord op die reflex is dan ook altijd simpelweg te zeggen dat deze gevoelige, zich ingegraven mens nooit daadwerkelijk poëzie wist lezen. Het helpt geen fluit, want daarvoor zit het trauma gewoon te diep. Maar het is de waarheid, jullie lazen nooit ook maar een enkel gedicht, jullie zijn enkel op de ziel getrapt door krankzinnige tradities.

Waar blijft de psychoanalyse? Het is verdorie een goudmijntje, het El Dorado van de jeugdtraumas dat ik hier aansnij.

Gelukkig biedt de technologie uitkomst. Elon Musk is bezig met een project waarin hij iedereen een chip in het hoofd gaat plaatsen. Ik ben een onderhandeling begonnen om ook een poëziechip te ontwikkelen, die deze reflex omzeilt, en mensen en masse naar de bibliotheek doet snellen om boeken van Trakl, Ritsos en Szymborska te lenen, wat zeg ik, ze kennen dan al die boeken instant uit het hoofd! Het zal het einde inluiden van de traumatische dichtcultuur, een nieuw begin, en het begin van een tijdperk vol heel ingewikkelde en doorvoelde sinterklaasgedichten.

(Dit is een stuk uit het filosofische brievenboek waaraan Martijn Benders momenteel werkt)

Wat is een ‘mercy sale’? Dat is de reden dat colportage goed werkt. Het is veel lastiger nee te zeggen als iemand voor je staat. Je kent het wel, je gaat per ongeluk een keer naar een dichtersavond, er blijken vijf mensen aanwezig, en de dichter in kwestie staat er zijn bundels te verkopen. Ik ken een persoon die landelijk elk festivalletje afreist om daar met een kraampje zijn eigen werk te slijten. En daarna schept hij op over zijn populariteit – bon, maar dat is toch een manier om vals te spelen: je kunt slechts van populariteit spreken als elke dichter met een kraampje alle festivals afreist en jij dan een stuk beter verkoopt. Het is in elk geval niet zo dat mercy sales iets met liefde voor poëzie te maken hebben.

Juist verkoopcijfers zijn dus feitelijk uitermate onbetrouwbaar om te meten hoe populair iemands gedichten nu werkelijk zijn, omdat je als je dat serieus zou willen doen je het percentage mercy sales moet weten.

De klimaatafdruk in beschouwing genomen die het kost om een bundel op deze wijze aan betere verkoopcijfers te helpen – schijnpopulariteit ten koste van het klimaat – en die hele festivalcultuur, die instant vermaakcultuur die vooral tijdens mijn generatie kwam opzetten uit Amerika – de cultuur die uiteindelijk slechts de amnesia dient en niets zal overlaten voor toekomstige generaties: het is het nihilisme pur sang, en het populisme ten voeten uit.

Ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat een dichtbundel tegenwoordig vooral een soort merchandise is geworden, iets wat je moet hebben om bij je optredens te verkopen. In de muziek zie je een beetje hetzelfde plaatje – muzikanten kunnen slechts door heel veel op te treden overleven, en hebben dus nauwelijks nog tijd om veel in een dure studio aan een geniale plaat te gaan werken.

Dat is een triest gegeven.

Combineer het met de door en door commerciële talentenjachtcultuur en je krijgt al helemaal een akelig plaatje, want zodra alles alleen maar over nieuwe talenten gaat (vroeger dus een munteenheid) is er geen duurzame groei als artiest meer mogelijk.

Waarom zie je tegenwoordig zo’n perfide focus op overbekende iconen? Waarom dat culturele monopolisme? Waarom duizend artikelen over Remco Campert, die dan op zijn negentigste verjaardag laat weten dat Frank Koenegracht eigenlijk een beter dichter was. Een beetje laat misschien om de schijnwerpers af te staan? Waarom liet hij dat niet eerder weten? Deze week ging het in de Volkskrant weer over de wandelstok van Remco Campert. Kleine kringetjes, kleine wereldjes, wie het open veld schuwt is misschien iets te oud geworden om nog als smaakmaker door het leven te gaan. Je zou er bijna een krant van gaan kopen, ware het niet dat je een beetje onpasselijk wordt van zulke mercy sales.

In het vorige stuk over literaire duurzaamheid betoogde ik dat niet zozeer boekdruk een ecologische afdruk veroorzaakt maar eerder optredens. Marc van Oostendorp daagde me op facebook vervolgens uit om met een berekening te komen. Daar ga ik graag op in.

De hoeveelheid energie die het kost om een boek te drukken en te vervoeren naar de lezer: een drukpers een uurtje of 4 tegen 500 KW = 2000KW, vervoer naar klant is deelvervoer, immers de pakketbezorger heeft vele pakketjes, reken op een 10 kilometer en dus een liter benzine. Dit alles zorgt voor een CO2 afdruk van ongeveer 10.000 Kw.

Een optreden op een middelgroot podium met 6 studiolampen en 30 man publiek, die allemaal samen 60 drankjes nuttigen:

6 studiolampen: 1200 watt maal 3 uur = 3600 watt
Druk poster en publicatiemateriaal: 1000 watt
Energie tap en zaal: 4000 watt
Energie vervoer drankjes: 2000 watt
Energie PA: 2000 watt
Vervoer 30 mensen naar locatie: 30 maal gemiddeld 4 kilometer, ik reken 13 liter benzine: 120.000 watt
—————————
Opgeteld: 132.000 watt, voor een enkel optreden. Dat is ongeveer dertien maal de klimaatafdruk die nodig is om een boek te drukken en bij de klant te krijgen.

Mijn stelling dat juist optreden klimaatonvriendelijk is is dus bij lange na niet zo vreemd.
Ook heb je soms vreemde initiatieven, bijvoorbeeld dat ‘Bookaroo’. Wat Bookaroo doet is jouw bestelling bij een boekhandel neerleggen, die dan het boek dat hij zelf bij het CB bestelde weer naar jou laat vervoeren. Dat betekent echter een verdubbeling van de klimaatafdruk, immers het boek moet nu liefst twee keer vervoerd worden. Wie dus om het milieu geeft laat dit soort rare initiatieven links liggen.

Dear Mr Musk,

For many years I have been a silent fan of your work, even though I had to trudge knee-deep through horrid waves of vile criticism. ‘If that’s a genius, Einstein was a salesman!’ my best friend used to say, which always left me speechless, even flabbergasted – who is he to judge the accomplishments of a man who truly follows his boyhood dreams? Flying to mars. Making rockets. Putting chips in everyones heads. I am afraid all these cynics just have no clue about the effening light of the neverending story of whippersnapper dreams.

Then the truth struck me as I watched this video:

What I understood is you have the same mission I’ve been having my entire life. The same lucid dream. Secure the civilisation of humans by turning them into enhanced robots. This might sound strange to you, but I have personally been doing that exact same thing. I have been inserting the chip of poetry into human heads for as long as I can remember, to secure their lives. And just like you I have been suffering from the iniquitous demons of ignorant scepticism. ‘Who are you to try turn me into a Poetron’ ‘You just want to control my book buying habits’ – I’m pretty sure all of these sound familiar to you.

Now, you are probably sceptic about my chip of poetry, which is just a normal (flawed) human reaction. But please, consult your chip. It is very real and I dare say much, much more effective than whatever you guys are building there at Neurolink

Why, you wonder? Well, because language is much more than just a symbolical representation. Language is alive, and it is a dimensional gate to places even your childhood dreams could not imagine. Language intertwines with the human brain in ways that go beyond just linking up.

Now, as a person seriously interested in the dynamics of fusion, I ask you: can you afford to ignore this portal? My books are called ‘magical works’, even by the most stern Dutch literary critics.

I would like to introduce you to the true Logos of the brain, by becoming symbiotic with your project. I will demonstrate all of these things to you in person, and our dreams will lighten up the sky and dev null all cynics. Are you up for it? Contact me at m.benders(at)gmail.com

Uitgeverij van Oorschot verdient een mooi standbeeld, ergens op een mooie, rustieke plek. Al was het maar om de schitterende reeks ‘De Russische Bibliotheek’; zo kan het dus ook, blijven geloven in kwaliteit en hoogwaardige boeken blijven maken. Er is nu een nieuw boek met de verzamelde verhalen van Platonov – een van mijn favoriete schrijvers. Een duur boek, ergens rond de vijftig euro, maar ongetwijfeld elke cent waard. Eigenlijk zou elke bibliotheek en elke boekwinkel de Russische Bibliotheek verplicht in huis moeten hebben.

Wouter van Oorschot schreef deze week een mooie column in het NRC, waarin hij te hoop loopt tegen het populisme:

Lees de column van Wouter van Oorschot

In de literatuur wordt over duurzaamheid eigenlijk nauwelijks gesproken. En als er al over gesproken wordt, dan is het altijd vanuit dezelfde invalshoek: papier versus digitaal. Het verhaaltje wil dan dat digitale boeken duurzamer zijn, omdat er immers geen bomen voor geveld hoeven worden. Ook dat is een broodje aap verhaal: een digitaal boek slurpt constant een brok energie waar het tevoorschijn moet worden getoverd, en als je al die brokken bij elkaar optelt kom je al snel tot een minder gunstig plaatje, zeker als je bedenkt dat het meeste papier uit bomen wordt gemaakt die daar speciaal voor worden gekweekt, bomen die weer aangroeien.

Maar mensen zien iets over het hoofd: er is iets dat veel en veel meer vervuiling veroorzaakt dan boeken als het over literatuur gaat. Wat dan? Nou, optredens. Een optredend dichter moet vaak ver reizen naar een plek, wat behoorlijk wat brandstof verspilt, om daar voor een handjevol mensen voor te lezen, vaak nog met podiumlampen die enorm veel energie vergen, en alle aanwezigen moesten ook reizen, de drankjes die genuttigd worden moesten reizen, en ga zo maar even door. Optreden zorgt als je het totaalplaatje opmaakt voor bijna oneindig veel verspilling ten opzichte van publiceren.

Bedenk dan dat het gros der optredende dichters amateurs zijn, en dat er geen oorzakelijk verband te vinden is tussen de kwaliteit van iemands werk en het aantal optredens, en je krijgt een deprimerend plaatje voor de kiezen: mensen die bijna oneindig veel energie verspillen om inferieur werk te promoten dat het algemene imago van de literatuur enkel doet verslechteren.

Het is dus tijd voor een nieuw geluid. Veel optreden is asociaal en milieuonvriendelijk.

Daar komt nog bovenop dat optreden een vorm van instantcultuur is, en dus per definitie niet duurzaam. Niemand kan zich heugen wie of wat er vijftien jaar geleden in Appelscha stond voorlezen. Het is vermaak, en vermaak voor een hele kleine doelgroep.

Wie zijn de grootvervuilers in de Nederlandse dichtwereld? Nou, denk aan een Ilja Pfeijffer, die ook nog eens in Genua moest wonen, en voor elk optreden in bibliotheek Nikserdam een vliegreisje maakt. Of wat te denken van die duizenden amateurs die allemaal voor elkaar staan te klappen, hemeltjelief, met dat applaus zou je een hele wereldstad van energie kunnen voorzien als je een manier wist verzinnen het te oogsten.

Nee, we moeten terug naar de wortels. Goede literatuur op papier, die over honderd jaar nog indruk maakt. En spaarzaam optreden. Ziet u weer zo’n asociale figuur die middelmatige werkjes staat scanderen ten koste van de natuur om zijn ego te bevredigen – laat dan een proteststem horen. Minder! Minder! En ook minder amateurs graag, want overproductie is absoluut geen duurzaam principe. Met de echte dichters die Nederland rijk is kun je met één festival per jaar handig vooruit.

Volgens Bart van der Pligt verantwoordelijk voor de beste muziekvideo van het jaar. “Feitje: de kunstcriticus wordt daarin gespeeld door Baxter Dury, de zoon van Ian die ook op de hoes van New Boots And Panties staat. Zo leert men er op de facebookfeed van Bartus Pligtus altijd weer iets bij.”

Uit de bundel Vroege sneeuw. Er zijn verschillende redenen om wakker te liggen.

Sinds een jaar ben ik geabonneerd op de boekjes van Marc van der Holst. Bij dat abonnement krijg je eens in de zoveel tijd een soort minibundel in de bus, door hem geschreven en vormgegeven. Eigenlijk doet hij op die manier hetzelfde wat de meeste dichters doen, maar dan anders, en dat is vaak fijn & leuk. De gedichten zijn bijna altijd aardig om te lezen, en in de geest van grotere prozadichters als Tate en Strand. Bijvoorbeeld dit gedicht, uit het boekje lavendelmist:

Bij het boekje zat ook een hele mooie sticker. Die heb ik meteen op een van de deuken in mijn auto geplakt. Ik ga er prat op in de meest gedeukte auto van Nederland rond te rijden. Deze particuliere deuk is veroorzaakt door een Belg die stomdronken op me knalde in een bocht. En ik vond de man zo aandoenlijk dat ik de verzekeringspapieren nooit wist op te sturen, ach, een gedeukte auto heeft zoveel voordelen, je hoeft hem nooit af te sluiten om maar iets te noemen. En zeker in combinatie met deze sticker zet je mensen ook nog een beetje aan het denken:

De boekjes van Marc van der Holst zijn hier te bestellen