Vraag een Nederlander iets over poëzie en in 99% van de gevallen krijg je te horen, ‘daar heb ik niks mee, poëzie!’. Een uiterst merkwaardig antwoord, want je hoort nooit hetzelfde over bijvoorbeeld schilderkunst of film. Het lijkt verdacht veel op een soort kortsluiting die de hersenen wegens een opgelopen trauma hebben aangelegd. De Nederlander associeert poëzie met een traumatische ervaring opgedaan in het verleden, maar welke ervaring zou dat zijn? Je zou natuurlijk kunnen stellen dat Nederlanders an sich een ondichterlijk volkje zijn, met zijn wortels in de zeevaart en koopmanscultuur – dat de dichtkunst de (soms terechte) reputatie heeft aanstellerig te zijn, dat schilderijen geld waard zijn en gedichten niet (en dus niet interessant) – er valt van alles te verzinnen, maar het is de vanzelfsprekendheid van de reflex die doet vermoeden dat er wel degelijk een traumatische ervaring achter schuilt.
Maar welke dan? Het onderwijs is een mogelijkheid. Om een of andere onzalige reden draait alle literatuuronderwijs om promotie van Nederlandse dichters, alsof de rest van de wereld gewoon niet bestaat. Dat heeft iets engs en nationalistisch. Het is alsof je tijdens de muziekles alleen maar Nederlandstalige hitjes te horen krijgt, en als men doet alsof dat volkomen vanzelfsprekend is is het niet zo vreemd dat een gevoelige ziel daar een reflex bij ontwikkelt.
Of zou het de Sinterklaastraditie zijn? Nederland is immers het enige land ter wereld waar men elk jaar gedwongen wordt gedichtjes te schrijven voor de kleintribale, oedipedische structuur die bekend staat als ‘de familie’. Gedwongen gezelligheid, kneuterig amateurisme, onderbroekenlol. Ook hier weer zou een gevoelige ziel makkelijk een reflex ontwikkelen. Daar heb ik niks mee.
Een derde mogelijkheid is dat het het algehele niveau van onze dichtkunst is die traumatisch werkt. Een mogelijkheid die zeker niet moet worden uitgesloten. Waren er vroeger tien dichters, nu moeten het er duizend zijn, en ze schrijven bijna allemaal hetzelfde soort werkjes, alsof ook zij getraumatiseerde automaatjes zijn die alleen als een soort op hol geslagen therapeutisch kopieerapparaat tekeer kunnen gaan. In dat licht bezien is de reflex ‘daar heb ik niks mee’ wellicht bescherming tegen een ander trauma.
Wat ook de waarheid is, we kunnen in elk geval concluderen dat mensen die zo reageren niet per se ongevoelig zijn maar eerder misschien wel het tegendeel. Het is aannemelijker dat juist een ongevoelig mens zich kritiekloos bovenstaande trauma’s zou laten welgevallen. Stel je toch eens voor dat elke Nederlander werd gedwongen elk jaar schilderijtjes te schilderen voor zijn familie, vervolgens op school een soort eng-nationalistische schilderijtjesparade moet duiden en als klap op de vuurpijl als volwassene wordt getorpedeerd met buurthuis geknutsel welke voor hoge kunst door zou moeten gaan. Mijn hemel, ik zou het uitschreeuwen: Schilderijen? Daar heb ik niks mee!
Maar mijn antwoord op die reflex is dan ook altijd simpelweg te zeggen dat deze gevoelige, zich ingegraven mens nooit daadwerkelijk poëzie wist lezen. Het helpt geen fluit, want daarvoor zit het trauma gewoon te diep. Maar het is de waarheid, jullie lazen nooit ook maar een enkel gedicht, jullie zijn enkel op de ziel getrapt door krankzinnige tradities.
Waar blijft de psychoanalyse? Het is verdorie een goudmijntje, het El Dorado van de jeugdtraumas dat ik hier aansnij.
Gelukkig biedt de technologie uitkomst. Elon Musk is bezig met een project waarin hij iedereen een chip in het hoofd gaat plaatsen. Ik ben een onderhandeling begonnen om ook een poëziechip te ontwikkelen, die deze reflex omzeilt, en mensen en masse naar de bibliotheek doet snellen om boeken van Trakl, Ritsos en Szymborska te lenen, wat zeg ik, ze kennen dan al die boeken instant uit het hoofd! Het zal het einde inluiden van de traumatische dichtcultuur, een nieuw begin, en het begin van een tijdperk vol heel ingewikkelde en doorvoelde sinterklaasgedichten.
(Dit is een stuk uit het filosofische brievenboek waaraan Martijn Benders momenteel werkt)
